کتاب حماسه در ادبیات انقلاب اسلامی ایران اثر عهدیه فاضلی، پژوهشی پیرامون حوزهی ادبیات پایداری در ایران است.
کتاب حماسه در ادبیات انقلاب اسلامی ایران اثر عهدیه فاضلی، پژوهشی پیرامون حوزهی ادبیات پایداری در ایران است.
نویسنده در این کتاب، در چهار فصل این ادبیات را از دوران مشروطه تا دوران دفاع مقدس از جنبههای مختلفی مانند زمینههای تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و همچنین فرم و محتوای آثار نظم و نثر این حوزه بررسی کرده است.
از آنجایی که تاکنون کتاب جامعی دربارهی ادبیات پایداری در ایران نگاشتنه نشده است؛ این اثر میتواند مرجع خوبی برای علاقمندان و متخصصان باشد.
نویسنده با مطالعاتی که انجام داده بر این باور است که در راستای ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کارهای ارزندهای صورت گرفته اما راجع به حماسه و حماسی بودن این افتخاراتی که رزمندگان و در کنار آنان شاعران و نویسندگان آفریدهاند، اثری اینگونه مستقل که هم شعر شاعران و هم نثر نویسندگان و دل نوشتههای شهیدان (وصیتنامه) را دربرداشته باشد وجود ندارد.
او در کتاب حماسه در ادبیات انقلاب اسلامی ایران بر آن شده، کمی از دریای بینهایت شور و هیجان حماسه سرایی را از دوران مشروطه با افت و خیزهای زبانی که داشته است، مرحله به مرحله مورد بررسی قرار دهد تا به خلق حماسهی بیکران هشت سال دفاع مقدس که نابترین و شیرینترین رشادتها را جوانان این مرز و بوم از خود به یادگار گذاشتهاند با قلم فرسایی شاعران و نویسندگان بررسی نماید و اثبات نماید که این جنگ و دفاع مقدس خلق حماسهای در ردیف حماسهی شاهنامهی فردوسی بوده، با این تفاوت که خلاق آن اثر (شاهنامه) فردوسی بزرگ و این اثر (دفاع مقدس) رهبر کبیر انقلاب اسلامی روح الله خمینی (ره) است.
عناصر خلاق اثر فردوسی، اساطیر و پهلوانان نامی، اما اثر بزرگ خلق شدهی خمینی کبیر، دفاع مقدس و جوانان پرشور و انقلابی این مرز و بوم بوده است.
ادبیات دفاع مقدس به مجموعهی نوشتهها و سرودههایی گفته میشود که درونمایه و موضوع آنها، به مسائل هشت سال دفاع مقدس و پیامدها و تبعات آن باز میگردد و در نگاهی وسیعتر میتوان طیفی گستردهتر و جغرافیایی فراختر برای این عنوان تصور کرد و با تکیه بر ویژگی «مقدس بودن» که قلمرو «الهی و دینی» برای این نوشتهها و سرودهها تداعی میکند.
نکتهی بسیار مهم در تحلیل ادبیات دفاع مقدس -به ویژه شعر دفاع مقدس- این است که شاخصهها و ویژگیهایی را در این ادبیات میتوان مطرح کرد که ادبیات این دوره را از ادبیات گذشته متمایز و متفاوت میسازد.
با توجه به این توضیحات، از نظرگاه سبکی (اندیشه، زبان و عناصر ادبی)، شعر دفاع مقدس خود، دارای «هویت و استقلال» است.
از جمله اشعار سیاسی، انقلابی و ایدئولوژیکی است که گروهی از شاعران بر ضد تجاوز صدام بعثی از خود به جای گذاشتهاند. ویژگی عمدهی اینگونه از شعرهای دفاع مقدس در «عملگرایی» آن نهفته و نیازمند بحث و بررسی مستقل است.
بخشی از کتاب حماسه در ادبیات انقلاب اسلامی ایران
داستانهایی هم که نیم نگاهی به جنگ دارند یا از دریچهی رمانتیسمی معناگرا، به خلق داستانهای ملودرام و عاطفی و حسرتبار از دوران پرحماسه دفاع مقدّس و ترسیم سیمای آسمانی بازماندگان آن دوران روی میآورند و یا با اتّخاذ زاویه دیدی کلان و بیزمان و بیمکان، مفهوم سعبناک و پرخشونت جنگ را دستمایهی روایت قرار میدهند.
«یکی از دلایل گسترش ادبیّات داستانی در دههی اخیر میتواند این باشد که انقلاب در مسیر تکاملی داستاننویسی، که از دهههای پیش آغاز شده بود، نه تنها وقفهای پیش نیاورد بلکه تجربههای بدیع و بیسابقهای در اختیار پویندگان این دهه قرار داد که در تصوّر نویسندگان نسل پیشین هم نمیگنجید.
اینکه نویسندهی این دهه چگونه از این دستاوردهای ارزشمند و تجربههای گران سنگ و بیهمتا استفاده کرده امر دیگری است، برای آنکه نویسنده وقتی «موضوع» مناسب را پیدا کرد تازه زمان «نوشتن» و هنر آفرینی فرا میرسد.
انقلاب جز اینکه تجربههای تازه و موضوعات پیشنهادی خود را درکنار دیگر مضمونهای اجتماعی و فلسفی به نویسندگان توصیه کند، دستورالعمل دیگری برای داستاننویس نداشت، زیرا نمونهها موفّق داستاننویسی را – به خلاف شعر – نمیتوانست در ادبیات سنّتی ایران و یا زوایای فرهنگ اسلامی نشان بدهد و نویسنده را به راهی معیّن، که قبلاً آزموده شده باشد، راهبر شود.